Zin om op reis te gaan? Top, want Bas – een talent dat zijn eigen faam nog nét voor moet blijven – neemt je elke maand mee. Van Japanse dichtkunst via flow en cadans naar storytelling en de punchline. Dus, riemen vast. Daar gaan we…
Zin om op reis te gaan? Top, want Bas – een talent dat zijn eigen faam nog nét voor moet blijven – neemt je elke maand mee. Van Japanse dichtkunst via flow en cadans naar storytelling en de punchline. Dus, riemen vast. Daar gaan we…
De Japanse dichtkunst heeft zich duidelijk anders ontwikkeld die uit het Westen. Het kenmerk van veel van de dichtvormen van de Japanse dichtkunst, is de opbouw uit korte verzen, die elk uit een aantal regels met een vast aantal tijdseenheden (moren1) opgebouwd zijn. Het kenmerk van de klassieke Europese dichtkunst, het gebruik van een rijmvorm, komt in de Japanse dichtkunst niet voor. Over het algemeen wordt eindrijm zelfs als een schoonheidsfout gezien die bij voorkeur vermeden moet worden.
Direct naar Japanse dichtvormen:
De bekendste Japanse dichtvorm is de haiku. Het gaat om gedichten die bestaat uit 17 lettergrepen, verdeeld over drie regels (5-7-5). De haiku drukt, in de klassieke vorm, een ogenblikervaring uit. Soms gelinkt aan en geïnspireerd door zen. De haiku is een vingerhoed vol emotie, waarin weinig ruimte is voor ontledingen en benaderende omschrijvingen en geeft door verbeelding van de natuur een stemming of inzicht weer.
De klassieke haiku kiest in de regel voor vijf onderwerpen, nl. de seizoenen (“nieuwjaar” is namelijk óók een seizoen in Japan):
Deze seizoenwoorden zijn de zgn. kigo.
Voorbeeld van een haiku:
Dennengeur in huis
Trekvogels op kaal bouwland,
Het nieuwe jaar lokt.
Senryu is een Japanse dichtvorm met dezelfde dichtregels als van een haiku (5-7-5), maar handelt over de onvolkomenheid van de mensen en kan gaan over menselijk gedrag, een voorwerp, een gebouw of muziek.
Voorbeeld senyru:
Een oude kapel
Wierookgeuren en klanken,
Stilte wordt wakker.
De tanka is een dichtvorm bestaand uit 31 lettergrepen, verdeeld over vijf regels (5-7-5-7-7).
Voorbeeld tanka:
De storm wakkert aan,
Bomen buigen op de dijk,
Kluiten schitteren,
Rookpluimen waaien uiteen,
In de wei een paard, roerloos.
Ik schreef er zelf ook eentje:
de Oceaan wacht
haar ochtendlicht ontvouwt zich
als nieuwjaar aanbreekt
in mij haast zich de rivier
opdat ik dan kan stromen
De wanka heeft dezelfde opbouw als de tanka (5-7-5-7-7), maar dan uit woorden in plaats van lettergrepen.
Het voorbeeld van de tanka is, ter illustratie, naar een wanka uitgebouwd:
De storm wakkert snel aan,
Langs de dijk buigen bomen diep voorover,
Kluiten schitteren in de zon,
Boven de verre stad waaien rookpluimen uiteen,
In de wei staat een paard, roerloos.
De haibun is een combinatie van een haiku met poëtisch proza in de vorm van een reflectie, een associatie of een bespiegeling. De tanbun is een combinatie van een tanka met soortgelijke poëtisch proza als die van een haibun.
Een voorbeeld van een haibun is het volgende stuk:
Ontroerende schoonheid
Aan wandelen door de duinen beleef ik veel voldoening. Daarbij word ik regelmatig verrast. Door herten tussen struiken bijvoorbeeld. Als ik langsloop, stoppen ze met grazen en volgen me, roerloos. Ik stap door, wil ze niet verontrusten. Dan weer danst een koppel vinken over het pad. Gekleurde schichtjes. Ook dan stop ik niet. De vinken verdwijnen toch vliegensvlug. Maar als een roodborst voor mij over het wandelpad vliegt en op een dunne twijg van een iel struikje landt, dan stop ik wel. Vinken, koolmezen, herten, eekhoorns kunnen me mateloos boeien, maar een roodborst ontroert me. Dat vogeltje herinnert me aan de jaren dat ik langs de Vogelenzangseweg naar Heemstede-Aerdenhout fietste op weg naar de trein die me naar de Kweekschool in Beverwijk bracht. Toen al speurde ik naar roodborstjes. Alleen stopte ik toen niet, geen tijd, nu doe ik dat wel, want ik heb nu alle tijd om te genieten.
Roodborst op een twijg
Een evenwichtskunstenaar
Een dansende vlam
Een renga is een Japanse dichtvorm waarbij een dichtvorm zoals bijvoorbeeld een tanka wordt genomen om door twee dichters samengesteld te worden en waar de ene dichter in de tanka reageert op de andere dichter. Het totale gedicht kan uit meerdere tanka’s bestaan. In het Nederlands heet het ook wel een duorenga om aan te geven dat een gedicht door twee dichters is gemaakt. Een renga die uit meerdere tanka’s bestaat, maar die door één dichter is gemaakt wordt ook wel een solorenga genoemd.
Voorbeeld solorenga:
Toevluchtsoord
Duinen slapen nog
Een leeuwerik groet de wind
Gras buigt voorover
Fluistert herinneringen
Aan liggen met geliefde
Herfstige duinen
Verkleurende bladeren
Geurende stilte
Oud verdriet dwarrelt voorbij
Lijkt lichter dan vorig jaar
Besneeuwde duinen
Takken reiken naar de zon
Licht werpt schaduwen
Rouwbeelden uit verleden
Smelten bij stappen voorwaarts
Bevroren duinen
Rondom gestolde stilte
Sporen in de sneeuw
Nare stemming echoot weg
Het wordt lichter in mijn hoofd
Ochtend in het duin
Stappen door groene stilte,
Rust schuilt in adem
Oude pijnen verdwijnen
Bewandel nieuwe paden
Voorbeeld duorenga:
Op een bankje, stil
Zicht op meer, bergen, wolken
Schaduw in de rug
Licht, spelend in het water
Beroert ook mijn aangezicht
De rivier glinstert
Wolken schuiven voor de zon
Water verdonkert
Nu ― in een vlaag ― komt de wind
Rukt mijn welbehagen weg
Haiga is een Japanse dichtvorm, waarbij een afbeelding en een gedicht elkaar gekoppeld worden. Traditioneel is dit een Japanse kunstvorm waarbij schilderijen en korte gedichten aan elkaar gekoppeld worden, meestal op handgeschept papier of rolprent. Voor het korte gedicht wordt veelal een haiku, een senryu of een tanka gebruikt. Dat gedicht en de afbeelding of afbeeldingen ondersteunen elkaar of vullen elkaar aan.
Hedendaagse haiga laten vaak een combinatie zien van digitale computertechnieken, fotografie en illustraties. Het is geen zeldzaamheid dat verschillende artiesten samenwerken voor de schepping van een haiga. Een haiga moet een evenwicht tonen tussen het tekstgedeelte en de illustratie, waarbij soberheid en originele zegging centraal staan. Een goede haiga is dus meer dan een foto met daarop een kalenderspreuk.
1 Een “more” is een eenheid van tijdsduur waarmee de lengte der lettergrepen wordt gemeten. Het begrip wordt tegenwoordig vooral gebruikt bij de studie van het Japans.
